Het jaar is 2020
Op 1 juli, Keti Koti – de dag van de afschaffing van de slavernij – houden de linkse partijen een pleidooi in de Tweede Kamer voor excuses van Nederland voor de slavernij. Zij stuiten op veel weerstand, de andere partijen voelen daar niets voor. Maar het is vooral de reactie van regeringspartij CDA, bij monde van fractievoorzitter Pieter Heerma, die blijft hangen. Omdat die pijn doet, zeker van een politieke partij met de c van Christelijk in de naam. Kort gezegd vond hij excuses niet nodig. Of probeert het CDA hiermee zieltjes te winnen?
Maar we weten natuurlijk dat de rol van de christenen in de wereldwijde slavenhandel aanzienlijk is geweest. En ook toen werd er op een opportunistische manier omgegaan met de christelijke waarden. Heb uw naaste lief? Nou dan zijn het geen mensen, dan maken wij ze onmenselijk. Opgelost. Om de handel in mensen als slaaf te rechtvaardigen was de oplossing de-humanisering. Want als zij geen mensen zijn, en eerlijk gezegd ook geen beesten want die werden nog beter behandeld, dan hoef je ook geen empathie of enige medemenselijkheid te voelen bij de gruwelijkheden die gepaard gingen bij de behandeling van de tot slaaf gemaakten.
Fast forward, het is het jaar 2022
Er is nog steeds weinig draagvlak voor excuses voor de slavernij in Nederland. Veel gehoorde reactie’s: “ik was er toch niet bij? Dus voel ik mij daar niet verantwoordelijk voor, en zeker niet schuldig. Dus waarom excuses? Nee, laten we dan wat dan doen aan moderne slavernij…”. Hup, van distantiëren en ontkenning naar wegkijken en naar anderen wijzen. We willen niet verantwoordelijk zijn voor wat er in het verleden verkeerd is gegaan, maar we zijn wel trots op Nederland! Kijk maar wat wij als land allemaal bereikt hebben in de wereld en in de geschiedenis, daar hebben onze voorouders hard voor gewerkt. Die ene zwarte bladzijde moeten we maar voor lief nemen en diep wegstoppen. Geen slachtoffertje spelen nu, want je was er zelf ook niet bij, leef in het heden!
Maar is het wel een zwarte bladzijde? Of misschien toch een eerder de rode draad, als je kijkt naar het imperialisme, de geschiedenis van veroveraar Nederland? En als je je niet schuldig voelt, nakomeling, waarom reageer je dan zo defensief, ontwijkend en negatief? Als men zich niet bewust is van een schuldgevoel volgt een andere emotie: woede. “Val me niet lastig met wat ik niet wil weten…”.
Verdienmodel
En oh ja, trouwens die zwarte mensen in Afrika waren nog erger, die verkochten hun eigen soort als slaaf, dus tja, als je dan toch met het vingertje wilt wijzen begin dan daar. Ha, nee zo makkelijk kom je er niet mee weg. De heler is nog altijd erger dan de steler. En mensen tot slaaf maken is niet in Afrika of in de 16e eeuw ontstaan. Door de hele geschiedenis heen en overal te wereld namen de overwinnaars bij oorlogen mensen in gevangenschap/ als oorlogsbuit en als slaaf. Daar was niets “Afrikaans” aan. Wat de grote Europese landen wel anders deden, is er een verdienmodel van maken, een nieuwe bedrijfstak. Op grote schaal en door meerdere landen tegelijk die met geavanceerdere technieken en – middelen, oorlogs- en militaire strategieën, een gat in de markt hadden ontdekt. En ik ben sterker dan jij, dus dan word jij mijn slaaf…
Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap
Na eeuwen van slavenhandel begon het besef in te dalen dat die niet langer houdbaar was. De Franse revolutie had een nieuw tijdperk ingeluid, een nieuwe manier van denken met als motto Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap, De Franse bevolking kwam in opstand tegen de aristocratie, onderdrukking en armoede. Ehm ja, maar die slavernij dan… hoe verklaren we die dan? Je kunt zeggen dat het geen mensen zijn, ze ontmenselijken, ze onder de duim en klein houden, ze al hun waardigheid, zelfwaarde en eigen wil afpakken – maar je weet wel beter. Het kapitalisme, gedreven door hebzucht en macht, en die leidde tot uitbuiting, landje-pik, die landen leeg plunderen en roven, tegenstand met harde hand onderdrukken en de lokale bevolking tot slaaf maken – had ook een keerzijde. De Franse revolutie bracht een verandering in denken op gang. En reflectie. Want was er niet een parallel te trekken met de Franse revolutie en de onderdrukking van mensen?
Einde tijdperk en begin van een nieuwe
Nieuwe opvattingen over slavernij, leidden tot de afschaffing van de slavenhandel, en vervolgens de slavernij. Nederland was een van de laatste landen die overstag ging, en vervolgens ook met een constructie kwam waarbij de slaveneigenaren, en niet de slaven zelf, gecompenseerd werden. Terwijl zij ook nog 10 jaar na afschaffing van de slavernij, op 1 juli 1863, verplicht als slaaf door moesten werken. Tot 1 juli 1873 dus. Na de slavernij begon als gevolg daarvan het kolonialisme: want de overtuiging dat zwarten geen mensen waren werd dan wel terug geschaald naar ze zijn inferieure mensen, maar nog altijd minder dan andere mensen. De wortel van het kwaad en de basis van racisme. Een fenomeen dat ook nu nog doorwerkt in Het Systeem – etnisch profilering bij Belastingdienst, Marechaussee, etc.
Excuses niet nodig / wel excuses van Nederland
Na tientallen jaren van discussie, en veel weerstand vanuit het volk, neemt de regering nu eindelijk haar verantwoordelijkheid. Lead by example, wijs de weg, ook door moreel leiderschap, en geef het goede voorbeeld. En de Nederlandse regering wil volgens een strak geregisseerd plan excuses maken. Maar dat gaat ook weer op zijn koloniaals: het is een gunst die wij jullie verlenen, en het gaat niet van harte, dus wij bepalen de condities. De Surinaamse regering, en enkele Surinaamse belangenorganisaties in Nederland, tekenen protest aan. Een gang naar de rechter wordt niet geschuwd: wij worden nog steeds niet als gelijkwaardig beschouwd. Excuses op deze manier aangeboden hebben weinig betekenis. Wij eisen erkenning, als gelijkwaardige burgers, bij de vorm en inhoud waarop excuses worden gemaakt voor het onrecht en de misstanden gepleegd door Nederland. Take it or leave it. Op deze manier is het het woord excuus niet waardig, en betekent het uiteindelijk meer voor de gever dan de ontvanger.
