Israëlische militairen zijn de dichtbevolkte Gazastrook binnengetrokken om Hamas uit te schakelen. Het wordt een complexe strijd tegen een zwaar bewapende, vaak onzichtbare tegenstander die zich in tunnels verschuilt.
In het kort
– Israël is begonnen aan de ‘volgende fase’ in de oorlog tegen Hamas.
– Troepen nemen posities in de Gazastrook in.
– Er dreigen gevechten in woonwijken, waarbij veel slachtoffers kunnen vallen.
– De uitschakeling van de tunnels van Hamas wordt bijzonder moeilijk.
De Israëlische krant Haaretz klonk deze week somber. Het begint volgens de krant tot de Israëliërs door te dringen dat de oorlog in Gaza lang en bloedig kan worden. Geen eenvoudige ‘sprint naar een overwinning’, maar een marathon door moeilijk begaanbaar, vijandig terrein.
Israëlische militairen begonnen afgelopen week, na zware lucht- en artillerieaanvallen op Gaza, aan de ‘volgende fase’ van de strijd. Troepen en tanks zijn aan twee kanten het noordelijk deel van de strook binnengetrokken om Gaza-Stad te isoleren.
Gaza-Stad heeft veel weg van een betonnen jungle. Voor de oorlog woonden er 650.000 mensen. Het is ook daar waar de belangrijkste bases van Hamas zijn. Maar oorlog voeren in dichtbevolkt gebied – urban warfare – is gevaarlijk en onvoorspelbaar.
‘Wil je vorderingen maken in stedelijk gebied, dan moet je het kamer voor kamer zuiveren’, zegt hoogleraar militair-operationele wetenschappen brigade-generaal Han Bouwmeester. ‘Het is heel tijdrovend en het vreet menskracht.’ Het Israëlische leger telt 160.000 manschappen. Na de aanvallen van Hamas op 7 oktober zijn nog eens 360.000 reservisten opgeroepen.
Vijftien tegen één
Normaal heeft een aanvaller drie keer zo veel manschappen nodig om een tegenstander te verslaan. In stedelijk gebied volstaat dat niet. Amerikaanse en Israëlische experts gaan volgens Bouwmeester op basis van eerdere ervaringen in het Midden-Oosten nu uit van een verhouding van 15 staat tot 1.
Hamas had voor het begin van de oorlog naar schatting 40.000 strijders, van wie enkele duizenden bij recente gevechten zouden zijn omgekomen. Verder had Hamas 30.000 raketten, waarvan er inmiddels zo’n 10.000 zijn afgevuurd. Daarnaast heeft de terreurgroep nog een groot aantal antitank- en luchtdoelraketten.
‘Het wordt een hachelijke zaak’, zegt militair expert Peter Wijninga van de Haagse strategische denktank HCSS. ‘Het is de vraag of het Israël gaat lukken Hamas helemaal uit te schakelen.’ Een strijd in Gaza zelf kan volgens hem maanden duren. Dat is ook de inschatting van Bouwmeester.
Wijninga vraagt zich af of het Israëlische leger Gaza-stad echt in zal trekken. Premier Netanyahu zwoer wraak na de slachting van 7 oktober. Maar Israël is opvallend voorzichtig met harde uitspraken over vervolgstappen. De vraag is hoe Israël reageert als er veel soldaten sneuvelen.
Dat het Israëlische leger technologisch superieur is aan Hamas is geen garantie op een snelle zege. De meeste Hamas-strijders komen uit Gaza en kennen het gebied goed. Ze zijn fanatiek en niet bang hun leven te geven.
Web van tunnels
De grootste troef van Hamas is het uitgebreide tunnelstelsel, dat bekend staat als de ‘Metro’. Het strekt zich uit onder een groot deel van Gaza. Hamas-leider Yahya Sinwar zei in 2021 dat er 400 tot 500 kilometer aan tunnels ligt. De tunnels, soms tientallen meters diep, maken het mogelijk achter Israëlische linies toe te slaan.
De 85-jarige Israëlische gijzelaar Yocheved Lifshitz, die op 7 oktober door Hamas met 220 andere mensen was ontvoerd, beschreef na haar vrijlating op 23 oktober dat ze kilometers door een ‘spinnenweb’ van vochtige tunnels moest lopen voor ze in een ruimte kwam waar 25 andere gijzelaars werden vastgehouden.
De tunnels dienen ook als schuilplaats voor Hamasstrijders bij Israëlische aanvallen. Er zijn wapen- en voedselopslagplaatsen en medische posten om gewonde strijders te verzorgen. Ze zijn ontworpen om een lang beleg te kunnen doorstaan.
Hoe moeilijk het is zo’n fortificatie te veroveren ondervonden de Russen bij het beleg van Marioepol. Een relatief klein aantal Oekraïners verschool zich in het Azovstal-complex en wist het Russische leger maanden bezig te houden.
Israël zal de tunnels bij een aanval moeten aanpakken. Bouwmeester: ‘Wat het Israëlische leger boven de grond doet moet gelijke tred houden met wat het onder de grond doet. Als daar een disbalans in zit, wordt het heel lastig omdat je in je rug aangevallen kan worden.’
Israëlische soldaten de tunnels insturen is een groot risico, en niet alleen vanwege boobytraps. Bouwmeester: ‘Moderne communicatieapparatuur werkt er niet. Ook nachtzichtapparatuur doet het niet goed. Met zaklampen verraad je je positie.’
Wijninga: ‘De tunnels zijn goed te verdedigen. Ze zijn 2 meter hoog en 1 meter breed. Eén Hamas-strijder kan een heel peloton Israëliërs tegenhouden.’
Israël zou met zware bommen, bunker busters, de tunnels kunnen opblazen. De kans dat er dan doden onder de 220 gijzelaars vallen is groot. De Israëlische publieke opinie wil dat de gijzelaars levend en niet in lijkzakken terugkomen. Een bedwelmend gas in de tunnels pompen kan een alternatief zijn.
Tennisbal met camera
Israël heeft intelligente wapens die het kan inzetten, boven en onder de grond. Bouwmeester: ‘Het leger heeft een soort tennisballen met camera waarmee ze in ruimtes kunnen kijken. Ze hebben ook robots op rupsbanden, Vipers, om ruimtes te verkennen. Daar kunnen ook schietbuisjes opgezet worden of explosieven.’
Wijninga neemt aan dat Israël bij een aanval op Gaza-stad veel gebruik zal maken van drones, om overzicht te hebben over het strijdtoneel en te zien wat achter gebouwen gebeurt. ‘Maar hoe technologisch geavanceerd je ook bent, hinderlagen tussen het puin en molotovcocktails kunnen veel slachtoffers maken.’
De kans op burgerslachtoffers bij gevechten is groot. In de Gazastrook wonen op 360 vierkante kilometer 2,2 miljoen mensen. Israël riep op 13 oktober de inwoners van het noordelijk deel op naar het zuiden te gaan. Enkele honderdduizenden zouden daaraan gehoor hebben gegeven, maar veel mensen ook niet.
Bij de verdrijving van Islamitische Staat (IS) uit de Iraakse stad Mosul in 2016 en 2017 vielen zo’n 10.000 burgerdoden. Een groot deel van de 2 miljoen inwoners wist de stad te ontvluchten, ondanks pogingen van IS om mensen in de stad te houden en te gebruiken als menselijk schild.
De inwoners van Gaza kunnen nergens heen. Ook in het zuiden van de strook vonden Israëlische luchtaanvallen plaats. De grens met Egypte was de afgelopen dagen alleen open voor buitenlanders en zwaargewonden die naar een Egyptisch ziekenhuis moeten.
Het door Hamas gecontroleerde ministerie van volksgezondheid zegt dat er inmiddels om en nabij de 9000 doden aan Palestijnse kant zijn gevallen. Dat cijfer is niet te verifiëren.
Bouwmeester wijst erop dat Israël ervoor moet zorgen dat Palestijnse burgers toegang hebben tot voedsel en medicijnen. De beelden die uit het gebied komen, laten hem niet onberoerd. ‘Burgers hebben in een gewapend conflict een beschermde status. Voedsel en medicamenten onthouden druist in tegen het oorlogsrecht.’
Burgerdoden verhogen druk
Er zit volgens hem ook een andere kant aan dat verhaal: ‘Hamas heeft drie troeven: de gegijzelde mensen, de tunnels en de burgers van Gaza. In die tunnels zijn geen schuilkelders voor burgers gemaakt. Die worden blootgesteld aan het conflict en dat speelt Hamas in de kaart. Een groot aantal burgerdoden is slecht voor Israëls reputatie.’
Hamas wil niet dat burgers vertrekken. Als er geen burgers meer zijn met wie Israël rekening hoeft te houden, maakt dat Hamas militair kwetsbaar. Wijninga: ‘Hamas gebruikt de bevolking als kop van Jut. Hoe meer burgerdoden er vallen, hoe groter de druk van de internationale gemeenschap op Israël om de aanvallen te staken.’
Bron: Het Financieele Dagblad d.d. 3 november 2023,
